"Τέχνες και Γράμματα" της Καθημερινής

Δεν μάθαμε να τ’ αγαπάμε...
Μιλούν τέσσερις επιστήμονες, που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους
στην προστασία των μνημείων
Της Μαργαριτας Πουρναρα

Η δεξίωση στο θωρηκτό Αβέρωφ συζητήθηκε πολύ. Θα προστεθεί σε ένα μακρύ κατάλογο προκλητικών εκδηλώσεων σε ιστορικούς χώρους που εμπλουτίζεται κάθε τόσο: από τη Ζωή Λάσκαρη που φωτογραφήθηκε γυμνή στους ιερούς λέοντες της Δήλου, το 1985, ώς τη λουσάτη Τζένιφερ Λόπεζ που απαθανατίστηκε, το 2008, στον Παρθενώνα, «διαφημίζοντας» τη χώρα.

Η κρίση αξιών που μετατρέπει τα παλαιά αλλά και τα νεότερα μνημεία μας σε αριστοκρατικά «σκηνικά» για κοσμικές φωτογραφίσεις συμπίπτει με την οικονομική ύφεση. Η κρίση αναγκάζει το ελληνικό κράτος να βρει εναλλακτικούς οικονομικούς πόρους για τη δαπανηρή συντήρησή τους. Ετσι, διαμορφώνεται μια δύσκολη κατάσταση. Οι αρμόδιοι των χώρων αυτών θα πιέζονται να κάνουν παραχωρήσεις για σοβαρά χρηματικά ανταλλάγματα υπό την απειλή ότι η πολιτεία δεν μπορεί να καλύψει τις ανάγκες τους.

Το μεγαλύτερο βάρος επωμίζεται συνήθως το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, το οποίο αποφασίζει κατά περίπτωση, χωρίς ξεκάθαρα κριτήρια. Σταχυολογούμε παραδείγματα από το παρελθόν: παραχώρησε τη Στοά του Αττάλου στη Vodafone, αλλά αρνήθηκε να δώσει τον χώρο στάθμευσης δίπλα στον ναό του Σουνίου στην BMW για τη φωτογράφιση των νέων της μοντέλων. Ζήτησε 100.000 ευρώ από την εταιρεία κινητής τηλεφωνίας και 50.000 από την αυτοκινητοβιομηχανία, ενώ έδωσε δωρεάν το Σούνιο στο Ιδρυμα «Ανδρέας Παπανδρέου» (που δεν είναι κρατικός φορέας) για συναυλία και ομιλία του τότε Γερμανού υπουργού Εξωτερικών Γιόσκα Φίσερ.

Το ΚΑΣ αρνήθηκε να δώσει το Ηρώδειο στον σχεδιαστή μόδας Κάλβιν Κλάιν το 1998, αλλά κάθε καλοκαίρι γίνεται ολόκληρη συζήτηση για το αν θα πρέπει να τραγουδούν εκεί λαϊκοί αοιδοί. Ζήτησε το σενάριο της νέας ταινίας του Ζαν Λικ Γκοντάρ για να του δώσει άδεια να κινηματογραφήσει στην Ακρόπολη, γεγονός που τον απέτρεψε από το να το κάνει, ενώ έδωσε το ελεύθερο στη Νία Βαρντάλος για την ταινία «Ερωτας α λα ελληνικά», που ήταν δυσφημιστική για την Ελλάδα.

Η μοίρα των νεώτερων μνημείων δεν είναι καλύτερη. Η εθνική τηλεοπτική σταρ Ρούλα Κορομηλά έκανε εκπομπές με επιδείξεις εσωρούχων στο Δημαρχιακό Mέγαρο του αρχιτέκτονα Τσίλερ στην Ερμούπολη της Σύρου, με τις ευλογίες των τοπικών αρχών. Πασαρέλα είχε στηθεί και μπροστά στην είσοδο του Πανεπιστημίου, το υπέροχο κτίριο του Χριστιανού Χάνσεν, στα τέλη του '90 με τα μοντέλα να ξεκινούν από τους κίονες για να καταλήξουν στους ανδριάντες του Κοραή και του Καποδίστρια. Η Ελένη Μενεγάκη είχε κάνει τη βόλτα της από το θωρηκτό Αβέρωφ για παρουσίαση τηλεοπτικής εκπομπής.

Η «Κ» ανοίγει τον φάκελο της χρήσης των μνημείων, μιλώντας με τέσσερις ειδικούς που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στην προστασία τους: τον ακαδημαϊκό και γεν. γραμματέα της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας Βασίλη Πετράκο, τον γνωστό αρχαιολόγο καθηγητή Χρίστο Ντούμα, τον καθηγητή του ΕΜΠ Χαράλαμπο Μπούρα, που εργάζεται επί 50 ολόκληρα χρόνια στον τομέα των αναστηλώσεων και είναι πρόεδρος της Επιτροπής Συντηρήσεως Μνημείων Ακροπόλεως, καθώς και τον πολύπειρο αναστηλωτή του Παρθενώνα, αναπληρωτή καθηγητή του ΕΜΠ Μανώλη Κορρέ.

Ολοι τους συμφωνούν σε κάτι: οι Ελληνες έχουν «ρητορική» σχέση με τα μνημεία. Τα σέβονται μόνο κατ' όνομα, τα χρησιμοποιούν για να αισθανθούν μια κενή περιεχομένου εθνική ανωτερότητα χωρίς ουσιαστική γνώση της Iστορίας, επικαλούνται λόγους προστασίας τους με ιδιοτελή κίνητρα (π. χ. να μη χτίσει ο γείτονάς τους), τα θεωρούν τμήμα του απαξιωμένου δημόσιου χώρου. Την ίδια ώρα που καμαρώνουν γι' αυτά, σβήνουν τα τσιγάρα τους και κολλούν τσίχλες πάνω στα πεντελικά μάρμαρα, όπως αποδεικνύεται από το γεγονός ότι τα συνεργεία καθαρισμού έβγαλαν 27 κιλά τσίχλας από το Ηρώδειο το 2007.

Βασίλης Πετράκος

Πετάγονται στα άχρηστα οι αξίες μας

Η γενική αρχή είναι ότι τα μνημεία μας παραμένουν εκτός εμπορικών χρήσεων διότι είναι έργα των προγόνων μας και κατάλοιπα της τέχνης τους. Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο αποφασίζει κατά περίπτωση όταν υπάρχει αίτηση χρήσης κάποιου αρχαίου μνημείου, ανάλογα με τις πιέσεις που ασκούνται κάθε φορά από το κομματικό συμφέρον.

Η αφορμή του «Αβέρωφ» επαναφέρει ένα θέμα που έχει ξεκινήσει στο μακρινό παρελθόν. Το 1854 στον αποκλεισμό της Αθήνας, ο στρατηγός Καλλέργης παρέθεσε γεύμα με ξένους αξιωματικούς. Ο Παρθενώνας δεν έπαθε τίποτα, η ιδέα του, όμως, προσβλήθηκε στα μάτια του κόσμου. Τα κτίσματα δεν παθαίνουν τίποτα, οι αξίες μας, όμως, πλήττονται, παραμερίζονται και πετάγονται στα άχρηστα, διότι τα μνημεία ενσαρκώνουν τις αντιλήψεις των πολιτών για τον τόπο και την ιστορία του. Αντιστοίχως το πλοίο δεν είχε φθορά από τη δεξίωση. Ομως, επλήγη η ιδέα της νίκης στους Βαλκανικούς Πολέμους.

Πιστεύω ότι τόσο τα αρχαία όσο και τα νεότερα μνημεία δεν πρέπει να παραχωρούνται εκτός κι αν είναι για κάποια χρήση που ταιριάζει απόλυτα για τη φυσιογνωμία τους. Οσοι επικαλούνται την κρίση και την έλλειψη πόρων για τη συντήρησή τους μιλούν εκ του πονηρού. Αν γινόταν σωστή διαχείριση των πόρων που προέρχονται από τα εισιτήρια, δεν θα είχαμε πρόβλημα. Τα αποθεματικά του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων λεηλατήθηκαν και τα λεφτά κατέληξαν σε λάθος σκοπούς, σε φεστιβάλ κ. ο. κ.

Ας πάμε, όμως, στην ουσία του θέματος. Οι Ελληνες ούτε συμπάθησαν ούτε εκτίμησαν τα μνημεία τους, είτε είναι πέτρες είτε είναι έργα πνεύματος και λόγου. Προϋποθέτει γνώση που δεν παρείχε η εκπαίδευση στην Ελλάδα, σίγουρα όχι τις τελευταίες δεκαετίες. Δεν μπαίνει η σωστή βάση στο δημοτικό και στο γυμνάσιο. Το πανεπιστήμιο και τα μεταπτυχιακά δεν φτιάχνουν ανθρώπους με συνείδηση, αλλά καλούς επαγγελματίες.

Χρίστος Ντούμας

Ελλειψη πολιτικής και παιδείας

Οντως υπάρχει σύγχυση για το πότε και το πώς παραχωρούνται τα μνημεία μας. Αυτό δείχνει έλλειψη πολιτικής και παιδείας. Η στάση μας είναι έρμαιο των γούστων της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας και της εκπαιδευτικής παρακμής. Σας μεταφέρω ένα περιστατικό από τη Σαντορίνη. Με αφορμή τα 30 χρόνια των ανασκαφών στο Ακρωτήρι, διοργανώσαμε πολλές επισκέψεις ντόπιων σχολείων και κάναμε τρίωρες ξεναγήσεις. Οι δάσκαλοι και οι καθηγητές που συνόδευαν τα παιδιά, δεν μπήκαν μέσα γιατί βαριόντουσαν. Πώς θα διδάξουν τον σεβασμό στους προγόνους και στα έργα τους;

Τα τελευταία χρόνια, στην ελληνική κοινωνία κυριαρχεί η λαμογιά. Ολα αποκτούν περιθώριο εκμετάλλευσης και κέρδους, ακόμα και τα μνημεία μας. Ο χώρος του πολιτισμού δεν έχει μείνει μακριά από τα σκάνδαλα που μαστίζουν την Ελλάδα. Η Siemens γέμισε τα ελληνικά μουσεία με μηχανήματα οθόνης αφής για πληροφοριακό υλικό που δεν δούλεψαν ποτέ. Οι συμπατριώτες μας στέκουν ανάξιοι κληρονόμοι της ιστορίας μας. Θα το παίξουν Ελληνάρες και θα λένε για τους ξένους ότι, όταν εμείς φτιάξαμε τον Παρθενώνα, αυτοί σκαρφάλωναν στα δέντρα, άσχετα αν δεν έχουν πατήσει ποτέ στον Ιερό Βράχο. Θα χρησιμοποιήσουν την αρχαία κληρονομιά κατά τρόπο ιδιοτελή. Πόσες φορές έχουμε δει κάποιους να καταγγέλλουν τον γείτονά τους επειδή βρέθηκαν αρχαία όταν έχουν καταστρέψει ό,τι βρήκαν οι ίδιοι;

Οι Ελληνες έχουν μια αφηρημένη ιδέα για τα μνημεία ακόμα και όταν τα επισκέπτονται. Νομίζετε ότι οι θεατές του Ηρωδείου ξέρουν σε τι μάρμαρα κάθονται; Πρέπει τα θεατρικά και μουσικά προγράμματα που μοιράζονται στην είσοδο να αναφέρουν ορισμένα πράγματα για την ιστορία του, μερικές γραμμές έστω. Αν στο μέλλον δεν έχουμε λεφτά να συντηρούμε τα μνημεία, για να είναι στην κατάσταση που τους αρμόζει, είτε να τα κλείσουμε είτε να διπλασιάσουμε το εισιτήριο, αλλά όχι να εκπορνεύσουμε την ίδια μας την ιστορία με ανάρμοστη χρήση.

Χαράλαμπος Μπούρας

Να τονώσουμε τις χορηγίες

Τα μνημεία στην Ελλάδα έχουν ιστορική, καλλιτεχνική και συναισθηματική αξία· το καθένα αποτελεί μια ξεχωριστή περίπτωση. Η γαμήλια δεξίωση στο θωρηκτό δεν προκάλεσε φθορές, αλλά ήταν επιβλαβής για τη συναισθηματική και την ιστορική αξία του πλοίου. Από την άλλη, μπορεί η Επίδαυρος να παραχωρηθεί σε κορυφαίο σκηνοθέτη με τους καλύτερους ηθοποιούς στον κόσμο, αλλά ο κίνδυνος πρόκλησης ζημιών από το κοινό ή από τους συντελεστές παραμένει.

Είμαι αντίθετος στο αλισβερίσι για την εμπορική χρήση των μνημείων ή των μουσείων. Πρέπει να αναζητήσουμε τρόπους να τονώσουμε τη χορηγία και τις δωρεές, διότι διαφορετικά θα βρεθούμε σε πολύ δυσχερή θέση στο μέλλον. Με το έλλειμμα παιδείας που μας διακρίνει και τα πολύ κακά πρότυπα που αναδεικνύονται από τα ΜΜΕ και τη διαφήμιση, θα δεχόμαστε όλο και μεγαλύτερες πιέσεις για ανάρμοστου χαρακτήρα χρήσεις.

Δεν σας κρύβω και την ανησυχία μου για το τι επίδραση θα έχει το σχέδιο Καλλικράτης στο θέμα της αρχαιολογικής μας κληρονομιάς. Ξαφνικά γίνονται παντοδύναμοι οι περιφερειάρχες, που δεν είναι βέβαιο πως πάντα έχουν τη σύνεση και τη γνώση για να συμβάλλουν στον σωστό προγραμματισμό της συντήρησης των σημαντικών αρχαιολογικών χώρων σε όλη την Ελλάδα.

Δυστυχώς, οι Ελληνες βλέπουν τα μνημεία με τρόπο ρητορικό, όχι ουσιαστικό. Νομίζουν ότι σέβονται την άυλη υπόστασή τους, αλλά την ίδια ώρα μπορεί να κολλήσουν μια τσίχλα στο πεντελικό μάρμαρο του 5ου αιώνα. Πώς όμως μπορούν να αντιληφθούν την τεράστια σημασία τους όταν το παρελθόν μας δεν διδάσκεται σωστά και η ιστορία της τέχνης απουσιάζει από τα σχολεία;

Αυτό δυστυχώς δεν αλλάζει από τη μια μέρα στην άλλη. Χρειάζεται πολιτική βούληση, συνέπεια και πρόγραμμα δεκαετιών, για να φτάσει μια μέρα ο ίδιος ο λαός να προστατεύει τα μνημεία μας.

Μανώλης Κορρές

Οχι στις εμπορικές χρήσεις

Ο ελληνικός αρχαιολογικός νόμος είναι σαφής και προστατεύει επαρκώς την κληρονομιά μας. Αν ψάξετε θα διαπιστώσετε ότι είναι λίγες οι περιπτώσεις που παραχωρήθηκαν τα μνημεία σε λάθος χέρια. Οι αποφάσεις παίρνονται από επιτροπές και πολλές φορές η πολιτική ηγεσία έχει πλανηθεί ή θεωρεί κακώς ότι με αυτόν τον τρόπο θα προβληθεί το ίδιο το μνημείο ή η ιστορία μας, ακόμα και η χώρα ως τουριστικό προϊόν. Ενδεχομένως στο μέλλον οι αρχαιολογικές υπηρεσίες να αντιμετωπίσουν εντονότερα θέματα πόρων. Χρήματα όμως μπορούν να βρεθούν, αν καλλιεργήσουμε περισσότερο το πνεύμα της χορηγίας, που είναι συμβατό με την ιδέα της δημοκρατίας μας. Να υπάρξει άμιλλα μεταξύ των χορηγών όπως και στην αρχαιότητα.

Είμαι κάθετα αντίθετος στις εμπορικές χρήσεις των μνημείων μας και πάντα νιώθω δέος μπροστά τους. Οσα χρόνια εργάστηκα στην Ακρόπολη, ακόμα και όταν ήμουν κατάκοπος, δεν ακούμπησα ποτέ το σώμα μου σε τοίχο ούτε κάθισα σε αρχαίο μάρμαρο. Υπήρχαν πολλές ώρες που ήμουν ολομόναχος εκεί, αλλά το θεωρούσα ντροπή. Δεν αντιμετωπίζω τα μνημεία ως αρχαία λείψανα. Οι άνθρωποι που σβήνουν τις γόπες τους πάνω σε αρχαία σπαράγματα, είναι εκείνοι που πετούν σκουπίδια έξω από τα παράθυρα του αυτοκινήτου τους και δεν έχουν κανένα σεβασμό για το περιβάλλον. Ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε τα μνημεία μας δεν είναι αποκομμένος από την καθημερινότητά μας ως πολιτών αυτής της χώρας. Είναι η προέκταση της συμπεριφοράς μας στον δημόσιο χώρο, που είναι τόσο απαξιωμένος.

Ας μην ξεχνάμε, όμως, ότι όσοι νόμοι, μέτρα ή παρεμβάσεις και αν υπάρξουν (π.χ. ενοποίηση αρχαιολογικών χώρων) δεν επαρκούν και δεν μας βοηθούν να αντιληφθούμε ότι τα μνημεία μας δεν ανήκουν ούτε σε μια γενιά ούτε σε μια ομάδα ανθρώπων. Με την καταστολή δεν ριζώνει αυτή η συνείδηση, μόνο με την παιδεία.